İslamın Şartı ve Haddini Bilmemek

Bin biliyorsan da hepsinden âlâsı haddini bilmektir.  Haddini bilmeyen kimse lâ edeptir.
Ukalanın birisi zamanın büyük alimlerinden birisine onu imtihan etmek maksadıyla İslamın şartını sormuş. O alim ise;
-” İslamın şartı altıdır ” demiş.
“Cahil cesur olur ” deyimi gereğince ukala kişi alime sert bir çıkış yaparak;
-“Utanın utanın, bir de memlekette fetva verir müftülük yaparsınız. Siz daha İslamın şartını bile tam olarak bilmiyorsunuz” demiş.
Bunun üzerine alim şahıs bu gayri edep kişinin sözüne şu şekilde cevap vermiş:
-” Ey nefsi aklının önüne geçmiş adam, senin yaptığın bu işe “Tereciye tere satmak denir.” demiş ve; “Bilmelisin ki islamın şartı beştir. Bunlar; savm, salat, haccü zekat ve kelime-i şehadettir. Altıncısına gelince o da; haddini bilmektir.” demiş.
Ukalalar her zaman ve her yer de saygısızdır. Bunlarda ne soru sorma adabı var, ne haddini bilme gibi bir sınır vardır. İki satır bir yazıyı yazarken bile bir sürü hatası olmasına karşın kendi gözündeki çöpü görmeyip başkasının gözünün çapağını eleştirecek kadar saygısız kimselerdir bunlar.
MENKIBE
Rivayet odur ki bir eşek, bir çukura idrarını yapmış onun akabinde o idrarın üzerine bir saman çöpü düşmüş.  Daha sonra bir eşek arısı gelip o çöpün üzerine konmuş. Hafiften bir rüzgar çıkınca yavaş yavaş o idrar birikintisini dalgalandırmaya başlamış. Az şeyi çok sanan eşek arısı, eşeğin idrarını okyanus, içindeki saman çöpünü büyük bir gemi, kendini de o geminin kapatanı sanmış.
Bazı kimseler hem edepsiz hem ukaladır. Kendi yumruğunu dağ sanırlar. Gurur onlara gerçekleri görmesine perde olur da kendilerini bulunmaz Hint kumaşı gibi görürler.

Yunus’un şu mısraları haddini bilmezleri çok mükemmel ifade etmektedir.
Cahil adam sert katı kışa benzer
Her daim dilinden ağu tüter
Her nice yumuşak konuşsa
Onun sözü savaşa benzer…
Cahillik ayıp değildir. Cahilliğini görmemek ve kabullenmemek ayıptır. Bizim burada değindiğimiz kimse cahil adam değil, bilakis kendi cehlini kabul etmeyen cehl-i müekkep kimsedir.
Hz. İsa şöyle buyurmuş:
-” Allahın inayeti ile ölüleri dahi dirilttim ancak cehl-i mürekkebin devasını bulamadım.”
Hz İsa’ya sormuşlar:
-” Ey Allah’ın Rasulü cehl-i mürekkep nedir?”
Hz.İsa:
-” Cehl-i mürekkeb; bilmediğni bilmemektir.” buyurmuşlardır.